Yaygın ve serbest öğrenmelerin doğrulanması (YSÖD), bireyin yaygın ve serbest öğrenme ortamlarında edindiği bilgi, beceri ve yetkinliklerin uygun ölçütlere göre değerlendirildiğinin yetkili kurum tarafından onaylanması süreci anlamına gelmektedir.

Doğrulama; bir bireyin öğrenme kazanımlarını edindiğinin yetkilendirilmiş bir kuruluş tarafından ilgili standartlar kullanılarak onaylanması sürecidir. (AB Konseyi) Hayat boyu öğrenme yaklaşımına da uygun olarak yaygın veya serbest öğrenme ortamlarında gerçekleşen zengin ve çok çeşitli öğrenmelerin tanınmasını sağlayan YSÖD faaliyetleri ile bireylerin öğrenmeleri görünür ve değerli kılınır.

AB Konseyinin 2012 tarihli Tavsiye Kararına göre yaygın ve serbest öğrenmelerin doğrulanması dört farklı aşamadan oluşacak şekilde tanımlanmıştır.

Her ne kadar tüm doğrulama uygulamalarında bu dört aşama yer alsa da, doğrulamanın amacı doğrultusunda söz konusu aşamaların önem derecesi değişebilir. Örneğin, resmi bir yeterliliğin amaçlandığı bir durumda değerlendirme aşamasının güvenilirliği öne çıkarken, gönüllü bir çalışma söz konusu olduğunda tanımlama ve dokümantasyon aşamaları öncelikli olabilir.

Doğrulama süreci sonuçlarının ne ölçüde transfer edilebileceği ve dönüştürülebileceği, dış ortakların ve paydaşların sonuç belgesine, portfolyoya, sertifikaya veya yeterliliğe ne ölçüde güvendiğine oldukça bağlıdır. Bu açıdan dört aşamanın tasarlanma ve uygulanma şekli son derece önemlidir.

Doğrulama uygulamalarının, esas amaçlarını ortaya koyacak ve bireylerin özel ihtiyaçlarına en uygun doğrulama yöntemini seçmesine imkân verecek şekilde oluşturulması gerekir. Resmi bir yeterliliğe sahip olmakla ilgilenmeyen bir kişi tanımlama ve dokümantasyon aşamalarına daha fazla odaklanan bir yöntemi seçebilmelidir. Doğrulama bireylerin öz farkındalığını ve öz saygısını olumlu şekilde etkilediği için bireysel tercihler belirleyici olmalıdır. Uygulamalar, bireyin resmi bir yeterliliğin tamamı yerine olası bir sınırlı dokümantasyonu tercih edebileceği en düşük maliyetli çözümleri de sunmalıdır.

Tanımlama

Doğrulama süreci bireyin bilgi, beceri ve yetkinliklerinin tanınması ile başlar. Bu aşama bireyin elde ettiği kazanımların neler olduğunun tanımlanması aşaması olduğundan birey için de farkındalık yaratan bir aşamadır. Bu süreç bireyin, danışman veya rehberlerle diyalog içerisinde olarak yürüteceği bir süreçtir. Bu aşamada bireyin doğrulama süreci ile ilgili bilgilendirilerek kazanımların uygun şekilde yönlendirilmesi gerekmektedir.

Dokümantasyon

Dokümantasyon aşaması genellikle tanımlama aşamasını izler. Bireyin edindiği öğrenme kazanımlarına dair kanıtların ortaya konulması ile ilgilidir. Bu aşamada kanıtların toplanması ve sunulması süreçleri için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Örneğin bireyin kariyer geçmişini içeren bir portfolyo hazırlanması bu yöntemlerden birisidir. Doğrulama uygulamalarının yazılı belgelerden, ürün örnekleri ve uygulamaya kadar farklı kanıt türlerine açık olması gerekir ve bu kanıtlar edinilen öğrenme kazanımlarına ilişkin fikir vermelidir. Sadece görev veya pozisyonların listelenmesinin öğrenme kazanımları açısından yeterli bir kanıt olmayacağı unutulmamalıdır.

Öğrenme deneyimlerinin sunulması için Europass gibi ortak formatların kullanılması bu geçişleri kolaylaştırabilir ve elde edilen sonuçların daha iyi anlaşılmasını sağlayabilir. Öğrenme kazanımları yaklaşımı, farklı ekonomik sektörler ve eğitim-öğretim yeterlilikler için bilgi, beceri ve yetkinliklerin ifade edilmesinde ortak bir anlayışı teşvik etmek suretiyle şeffaflığı ve karşılaştırılabilirliği desteklemektedir.

Değerlendirme

Değerlendirme, bireyin edindiği öğrenme kazanımlarının belirli referans noktalarını ve/veya standartları karşılama düzeyinin belirlenmesi olarak tanımlanır. Bu çerçevede, değerlendirme yazılı ve belgeye dayanan kanıtlar kadar başka kanıt türlerini de içerebilir.

Değerlendirme aşaması, doğrulamanın güvenilirliği açısından ayrı bir öneme sahiptir. Bazı durumlarda, doğrulama yöntemi sonucu düzenlenen sertifikalar geleneksel kurs ve programlar sonucu düzenlenen sertifikalardan ne yazık ki daha değersiz görülür. Bu algıyı değiştirmek ve doğrulama uygulamalarının yenilikçi tarafını öne çıkarmak için değerlendirme araçları ve süreçleri mümkün olduğu kadar şeffaf şekilde sunulmalıdır.

Karşılıklı güvenin tesis edilmesi, doğrulama sürecinin değerlendirme dâhil tüm aşamalarının eleştirel imceleme/denetime açık olmasını sağlayan sağlam kalite güvence düzenlemelerinin hayata geçirilmesine bağlıdır. Bu aşama, kullanılan standartlar ve referans noktalarına dayanmaktadır. Öğrenme kazanımlarına dayalı standartlar kullanılması, doğrulama uygulamalarına katkı sağlamaktadır. Aslında yaygın ve serbest öğrenmenin değerlendirilmesinde kullanılan çoğu araç ve yöntem, örgün eğitim-öğretimde kullanılanları temel alacak veya onların benzerleri olacaktır. Doğrulama, çok çeşitli bireysel öğrenme deneyimlerini tespit etmeye yönelik olduğu için değerlendirme araçları da her bireye özgü öğrenmeleri ve öğrenmenin gerçekleştiği ortamı tespit etmeye ve değerlendirmeye uygun tasarlanmalıdır.

Belgelendirme

Doğrulama sürecinin son aşaması, tanımlanan, dokümante edilen ve değerlendirilen öğrenme kazanımlarının belgelendirilmesidir. Belgelendirme, resmi bir tam veya kısmi yeterlilik olabileceği gibi şirketlerde ve ekonomik sektörlerde belirli bir işin yapılması için gerekli olan bir yetki belgesi şeklinde de olabilir. Her durumda, doğrulama sürecinde belgelendirme aşamasının tamamlanması için belirli standartlar temel alınarak öğrenme kazanımlarının edinildiğini resmi olarak onaylayan bir sonuç değerlendirmesi gerekir. Bu sürecin güvenilir bir kurum veya kuruluş tarafından yürütülmesi hayati öneme sahiptir. Belgeyi sadece bir kâğıt parçası olmaktan çıkaran ve ona değer kazandıran etken de, süreci yürüten kurumun güvenilirliği ve meşruiyetidir. Ayrıca yaygın ve serbest öğrenmenin doğrulanmasında kullanılan sonuç değerlendirmesi yaklaşımı, ulusal yeterlilik sistemiyle güçlü şekilde bağlantılı tercihen bütünleşik olmalıdır.

Yaygın ve serbest öğrenmelerin doğrulanması konusunda daha detaylı bilgi için TYÇ Daire Başkanlığı tarafından hazırlanan ve bu başlığa da kaynak oluşturan Yaygın ve Serbest Öğrenmelerin Doğrulanması Rehberi’nin incelenmesi tavsiye edilir.